HỘI CHỨNG CỔ VAI CÁNH TAY

1. HỘI CHỨNG CỔ VAI CÁNH TAY LÀ GÌ

Hội chứng cổ vai cánh tay, còn gọi là hội chứng vai cánh tay hay bệnh lý rễ tủy cổ, là một nhóm các triệu chứng lâm sàng liên quan đến các bệnh lý cột sống cổ có kèm theo các rối loạn chức năng rễ, dây thần kinh cột sống cổ và/hoặc tủy cổ, không liên quan tới bệnh lý viêm. Biểu hiện lâm sàng thường gặp là đau vùng cổ, vai và một bên tay, kèm theo một số rối loạn cảm giác và/hoặc vận động tại vùng chi phối của rễ dây thần kinh cột sống cổ bị ảnh hưởng.

Trong Y học cổ truyền, Hội chứng cổ vai cánh tay do thoái hóa cột sống cổ và thoát vị đĩa đệm được xếp vào chứng Tý, vị trí bệnh ở vùng vai gáy.

2. NGUYÊN NHÂN HỘI CHỨNG CỔ VAI CÁNH TAY

- Thoái hóa cột sống cổ, thoái hóa các khớp liên đốt và liên mỏm bên: là nguyên nhân thường gặp nhất (70-80%), thường gặp ở người cao tuổi

- Thoát vị đĩa đệm cột sống cổ đơn thuần hoặc phối hợp với thoái hóa cột sống cổ (20-25%), thường gặp ở người trẻ .

- Các nguyên nhân ít gặp khác: chấn thương, khối u, nhiễm trùng, loãng xương, bệnh lý viêm cột sống, bệnh lý phần mềm cạnh cột sống.

3. TRIỆU CHỨNG HỘI CHỨNG CỔ VAI CÁNH TAY:

3.1. Triệu chứng lâm sàng

Triệu chứng lâm sàng của hội chứng cổ vai cánh tay phụ thuộc nguyên nhân, mức độ và giai đoạn bệnh, bệnh nhân có thể có ít nhiều những triệu chứng và hội chứng sau đây:

3.1.1. Hội chứng cột sống cổ:

- Đau vùng cổ gáy, có thể khởi phát cấp tính sau chấn thương, sau động tác vận động cổ quá mức, hoặc tự nhiên như sau khi ngủ dậy. Đau cũng có thể xuất hiện từ từ, âm ỉ, mạn tính.

- Hạn chế vận động cột sống cổ, có thể kèm theo dấu hiệu vẹo cổ, hay gặp trong đau cột sống cổ cấp tính. Bệnh nhân có thể có tư thế chống đau: nghiêng đầu về bên đau và vai bên đau nâng cao hơn bên lành.

- Điểm đau cột sống cổ khi ấn vào các gai sau, cạnh cột sống cổ tương ứng các rễ thần kinh.

3.1.2. Hội chứng rễ thần kinh:

• Đau vùng gáy lan lên vùng chẩm và xuống vai hoặc cánh tay, bàn tay, biểu hiện lâm sàng là hội chứng vai gáy hoặc hội chứng vai cánh tay. Đau thường tăng lên khi xoay đầu hoặc gập cổ về phía bên đau, đau tăng khi ho, hắt hơi, rặn (dấu hiệu Dèjerine), đau tăng khi trọng tải trên cột sống cổ tăng (khi đi, đứng, ngồi lâu) và khi vận động.
• Rối loạn vận động, cảm giác kiểu rễ: Yếu cơ và rối loạn cảm giác như rát bỏng, kiến bò, tê bì ở vùng vai, cánh tay, hoặc ở bàn tay và các ngón tay. Nặng hơn, bệnh nhân có thể có rối loạn vận động kiểu rễ gây giảm vận động một số cơ chi trên (thường ít khi liệt) hoặc giảm hay mất phản xạ gân xương do rễ thần kinh chi phối bị chèn ép. Triệu chứng teo cơ chi trên ít gặp.
• Một số nghiệm pháp đánh giá tổn thương rễ thần kinh cổ:

Dấu hiệu chuông bấm: Ấn điểm cạnh sống tương ứng với lỗ tiếp hợp thấy đau xuất hiện từ cổ lan xuống vai và cánh tay

Nghiệm pháp Spurling: Bệnh nhân ngồi hoặc nằm nghiêng đầu về bên đau, thầy thuốc dùng tay ép lên đỉnh đầu bệnh nhân, làm cho đau tăng lên. Đây là dấu hiệu quan trọng đánh giá đau kiểu rễ. Đau ở đây xuất hiện do động tác làm hẹp lỗ gian đốt sống và tăng thể tích phần đĩa đệm lồi ra.

Nghiệm pháp dạng vai: Bệnh nhân ngồi, cánh tay bên đau đưa lên trên đầu và ra sau, các triệu chứng rễ giảm hoặc mất.

Nghiệm pháp kéo giãn cổ: Bệnh nhân nằm ngửa, thầy thuốc dùng tay giữ chẩm và cằm và kéo từ từ theo trục dọc, làm giảm triệu chứng.

3.1.3. Hội chứng tủy cổ

• Do lồi hoặc thoát vị đĩa đệm gây chèn ép tuỷ cổ tiến triển trong một thời gian dài.
• Biểu hiện sớm là dấu hiệu tê bì và mất khéo léo hai bàn tay, teo cơ hai tay, đi lại khó khăn, nhanh mỏi, hai chân yếu và sức đi bộ giảm rõ rệt (Cơn cách hồi tủy), tê bì đầu gối, bắp chân hay gót. Giai đoạn muộn tùy vị trí tổn thương có thể thấy liệt trung ương tứ chi; liệt ngoại vi hai tay và liệt trung ương hai chân; rối loạn phản xạ đại tiểu tiện.

3.1.4. Các triệu chứng khác

• Hội chứng động mạch sống nền (HC giao cảm cổ sau Barré Liéou): Đau đầu vùng chẩm, chóng mặt, ù tai, tiếng ve kêu trong tai, đau tai, mờ mắt, đôi khi có giảm thị lực thoáng qua, mất thăng bằng, mệt mỏi,loạn cảm thành sau họng, bệnh nhân nuốt vướng hoặc đau
• Có thể có các rối loạn thần kinh thực vật: Đau kèm theo ù tai, rối loạn thị lực, rối loạn vận mạch vùng chẩm vai hoặc tay.

3.2. Triệu chứng cận lâm sàng

• Xét nghiệm máu: Ít có giá trị chẩn đoán trong bệnh lý cột sống cổ và đĩa đệm gây chèn ép cơ học. Trong những bệnh như khối u, viêm, nhiễm trùng có thể thấy thay đổi trong một số xét nghiệm như tế bào máu ngoại vi, tốc độ máu lắng, CRP, phosphatase kiềm, điện di protein huyết thanh, v.v.
  • X - quang cột sống cổ trong hội chứng cổ vai cánh tay do thoái hóa cột sống cổ cho thấy các hình ảnh: gai xương ở thân đốt sống, mặt khớp đốt sống, lỗ gian đốt sống; hẹp khoang gian đốt sống, hẹp lỗ tiếp hợp (tư thế chếch ¾); đặc xương dưới sụn, phì đại mấu bán nguyệt và mất đường cong sinh lý cột sống cổ.
  • Chụp cộng hưởng từ (MRI) là một kỹ thuật tốt nhất dùng cho chẩn đoán xác định hội chứng cổ vai cánh tay do thoát vị đĩa đệm cột sống cổ. MRI cho thấy các hình ảnh tổn thương như: hẹp ống sống, hình ảnh chèn ép rễ thần kinh, chèn ép tủy sống, lỗ tiếp hợp và các thành phần chạy qua…
  • Xạ hình xương: Khi nghi ngờ ung thư di căn hoặc viêm đĩa đệm đốt sống, cốt tủy viêm.
  • Điện cơ: Có thể giúp phát hiện tổn thương nguồn gốc thần kinh và phân biệt bệnh lý tủy cổ với bệnh lý rễ và dây thần kinh ngoại biên.

4. CHẨN ĐOÁN

4.1. Chẩn đoán xác định

4.1.1. Hội chứng cổ vai cánh tay do thoái hóa cột sống cổ

* Lâm sàng:

• Bệnh nhân có triệu chứng đau hoặc tê sau gáy lan xuống vai tay, thường có co cứng cơ vùng vai gáy và/hoặc có thể kèm theo yếu, giảm trương lực các cơ tương ứng với các rễ thần kinh bị tổn thương chi phối
• Bệnh nhân có hội chứng cột sống cổ, hội chứng rễ thần kinh

* Cận lâm sàng: hình ảnh thoái hóa cột sống cổ trên phim X – quang.

4.1.2. Hội chứng cổ vai cánh tay do thoát vị đĩa đệm cột sống cổ

* Lâm sàng:

• Bệnh nhân có triệu chứng đau hoặc tê sau gáy lan xuống vai tay, thường có co cứng cơ vùng vai gáy và/hoặc có thể kèm theo yếu, giảm trương lực các cơ tương ứng với các rễ thần kinh bị tổn thương chi phối
• Bệnh nhân có hội chứng chèn ép rễ, chèn ép tủy, rối loạn thần kinh thực vật

* Cận lâm sàng: hình ảnh thoát vị đĩa đệm cột sống cổ trên phim chụp cộng hưởng từ.

4.2. Chẩn đoán phân biệt:

• Bệnh lý khớp vai và viêm quanh khớp vai.
• Hội chứng lối ra lồng ngực, viêm đám rối thần kinh cánh tay, hội chứng đường hầm cổ tay.
• Hội chứng đau loạn dưỡng giao cảm phản xạ
• Bệnh lý tủy sống do viêm, nhiễm trùng, đa xơ cứng.
• Bệnh lý não, màng não, tim mạch, hô hấp, tiêu hóa gây đau vùng cổ vai hoặc tay.

5. ĐIỀU TRỊ

5.1. Nguyên tắc điều trị

• Điều trị triệu chứng bệnh kết hợp với giải quyết nguyên nhân nếu có thể.
• Kết hợp điều trị thuốc với các biện pháp vật lý trị liệu, phục hồi chức năng và các biện biện pháp không dùng thuốc khác.
• Chỉ định điều trị ngoại khoa khi cần thiết.

5.2. Điều trị cụ thể

* Các biện pháp không dùng thuốc

• Giáo dục bệnh nhân, thay đổi thói quen sinh hoạt, công việc (tư thế ngồi làm việc, sử dụng máy tính,…).
• Trong giai đoạn cấp khi có đau nhiều hoặc sau chấn thương có thể bất động cột sống cổ tương đối bằng đai cổ mềm.
• Tập vận động cột sống cổ, vai, cánh tay với các bài tập thích hợp
• Vật lý trị liệu: Liệu pháp nhiệt, kích thích điện, siêu âm liệu pháp, xoa bóp bấm huyệt, châm cứu, kéo giãn cột sống (tại các cơ sở điều trị vật lý và phục hồi chức năng).

* Các phương pháp điều trị thuốc

Thuốc giảm đau

Tùy mức độ đau, có thể dùng đơn thuần hoặc phối hợp các nhóm thuốc sau:

• Thuốc giảm đau thông thường: Paracetamol viên 0,5-0,65g x 2-4 viên/24h (không dùng quá 3g paracetamol/24h).
• Thuốc giảm đau dạng phối hợp: Paracetamol kết hợp với một opiad nhẹ như codein hoặc tramadol: 2 - 4 viên/24h.
• Thuốc kháng viêm không steroid (NSAID): Lựa chọn một thuốc thích hợp tùy cơ địa bệnh nhân và các nguy cơ tác dụng phụ. Liều thường dùng: Diclofenac 75-150 mg/ngày; piroxicam 20 mg/ngày; meloxicam 7,5-15 mg/ngày; celecoxib 100-200 mg/ngày; hoặc etoricoxib 30-60 mg/ngày. Nếu bệnh nhân có nguy cơ tiêu hóa nên dùng nhóm ức chế chọn lọc COX-2 hoặc phối hợp với một thuốc ức chế bơm proton.

Thuốc giãn cơ

• Thường dùng trong đợt đau cấp, đặc biệt khi có tình trạng co cứng cơ
• Các thuốc thường dùng: Epirisone 50 mg x 2-3 lần/ngày, hoặc tolperisone 50-150 mg x 2-3 lần/ngày), hoặc mephenesine 250 mg x 2-4 lần/ngày, hoặc diazepam.

Các thuốc khác

• Thuốc giảm đau thần kinh: Có thể chỉ định khi có bệnh lý rễ thần kinh nặng hoặc dai dẳng, nên bắt đầu bằng liều thấp, sau đó tăng liều dần tùy theo đáp ứng điều trị: Gabapentin 600-1200 mg/ngày, hoặc pregabalin 150-300 mg/ngày.
• Thuốc chống trầm cảm ba vòng (liều thấp): Amitriptyline hoặc nortriptyline (10-25 mg/ngày) khi có biểu hiện đau thần kinh mạn tính hoặc khi có kèm rối loạn giấc ngủ.
• Vitamin nhóm B: Viên 3B (B1, B6, B12) hoặc dẫn chất B12 mecobalamin (1000 -1500 mcg/ngày).
• Corticosteroid: Trong một số trường hợp có biểu hiện chèn ép rễ nặng và có tính chất cấp tính mà các thuốc khác ít hiệu quả, có thể xem xét dùng một đợt ngắn hạn corticosteroid đường uống (prednisolone, methylprednisolone) trong 1-2 tuần.

* Điều trị ngoại khoa

• Một số chỉ định: Đau nhiều song điều trị nội khoa ít có kết quả, có tổn thương thần kinh nặng và tiến triển, có chèn ép tủy cổ đáng kể.
• Một số phương pháp phẫu thuật chủ yếu: Chỉnh sửa cột sống để giải phóng chèn ép thần kinh tại các lỗ tiếp hợp bị hẹp, lấy nhân nhày đĩa đệm thoát vị, làm dính và vững cột sống.

6. NGƯỜI BỊ HỘI CHỨNG CỔ VAI CÁNH TAY CẦN LÀM GÌ

- Cần duy trì tư thế đầu và cổ thích hợp trong sinh hoạt, công việc, học tập và các hoạt động thể thao, tránh những tư thế ngồi, tư thế làm việc gây gập cổ, ưỡn cổ hoặc xoay cổ quá mức kéo dài, tránh ngồi hoặc đứng quá lâu, chú ý tư thế ngồi và ghế ngồi thích hợp

- Thực hiện các bài tập vận động cột sống cổ thích hợp để tăng cường sức cơ vùng cổ ngực và vai, cũng như tránh cho cơ vùng cổ bị mỏi mệt hoặc căng cứng.

Đây là nội dung chính